Ciekawym zagadnieniem z zakresu kadr i płac jest temat zatrudniania pracownika młodocianego. Jakie są obowiązki, o czym należy pamiętać i czego bezwzględnie przestrzegać w zatrudnieniu osoby nieletniej? O tym dowiesz się w dalszej części tego artykułu.
Na początku powinniśmy zrozumieć, kim tak naprawdę jest pracownik młodociany. Ułatwi nam to art. 190 § 1 Kodeksu Pracy, w myśl którego młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, ale nie ukończyła 18 roku życia. Dodatkowo osoba ta powinna mieć ukończoną co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową. Ponadto musi przedstawić orzeczenie lekarskie potwierdzające brak przeciwwskazań do podjęcia pracy na określonym stanowisku. Na myśl przychodzi pytanie: „Jak powinien zachować się pracodawca, kiedy lekarz stwierdzi, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego?”. Tutaj odpowiedź jest dość prosta - powinien on zmienić rodzaj pracy. Gdy nie ma zaś takiej możliwości, to wyjściem z tej sytuacji jest niezwłoczne rozwiązanie umowy o pracę oraz wypłacenie odszkodowania za okres wypowiedzenia.
Trzeba pamiętać również o tym, że zatrudnienie małoletniego, który nie ukończył 15 roku życia, jest zabronione. Jednak jak w większości i w tej sytuacji znajdą się pewne wyjątki. Wymienione one zostały w § 2 i wskazują na to, że:
Zatrudnić młodocianego możemy w celu przygotowania zawodowego/nauki zawodu lub do wykonywania prac lekkich. W tym pierwszym przypadku jest to forma zaznajomienia ucznia z wiedzą teoretyczną i praktyczną potrzebną do wykonywania danego zawodu. Okres nauki zawodu wynosi 36 miesięcy, samo przyuczenie zaś może trwać od trzech do sześciu miesięcy.
Nauka zawodu i przyuczenie zawodowe kończą się egzaminem, do którego musi podejść młodociany. Koszt za egzamin ponosi pracodawca.
Zgodnie z § 3 tzw. Rozporządzenia w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych o zawarciu umowy z młodocianym należy poinformować odpowiednią instytucję względem miejsca zamieszkania danej osoby np. wójta, burmistrza czy prezydenta miasta.
Młodocianego możemy zatrudnić także do wykonywania prac lekkich. Wykaz takich prac obowiązany jest sporządzić pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza i zatwierdzeniu przez inspektora pracy. Przy tworzeniu takiego wykazu pamiętać należy, że „praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.” (art. 2001 § 2 KP).
Nie wolno również zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych. Ich wykaz odnajdziemy w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
Jednym z ważnych aspektów w kwestii zatrudniania pracownika młodocianego jest niewątpliwie wynagrodzenie. Musimy tutaj pamiętać o zapewnieniu minimalnych kwot, obliczanych w stosunku procentowym do danego roku nauki. Stawki wynagrodzeń młodocianych przedstawiają się następująco:
Młodociany przyuczający się do wykonywania określonej pracy powinien otrzymać nie mniej niż 7% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (tj. 490,40 zł).
Młodocianemu zatrudnionemu do prac lekkich powinno się zapewnić co najmniej minimalne wynagrodzenie, które od 1 lipca 2023 roku wynosi: 3600,00 zł brutto dla umów o pracę oraz 23,50 zł brutto za każdą godzinę wykonywania czynności będących przedmiotem umowy zlecenia.
Wyliczając wynagrodzenie dla osoby młodocianej, kierujemy się takimi samymi zasadami, jak w przypadku rozliczania pozostałych pracowników etatowych, czy umów zleceń. I tak dla przykładu: jeśli zawieramy umowę zlecenie z uczniem do 26 r.ż., to jego wynagrodzenie brutto będzie równe wynagrodzeniu netto, natomiast z tytułu umowy o pracę zastosujemy analogiczne stopy procentowe na ubezpieczenia społeczne, jak dla zwykłego etatu.
Czas pracy pracownika młodocianego jest szczególnym zagadnieniem, który wprowadza pewne limity uzależnione od wieku zatrudnionego. Granicą jest tutaj moment ukończenia 16 roku życia. Do lat 16 norma dobowa skrócona jest do 6 godzin, natomiast po ukończeniu wskazanego wieku, nie może przekraczać 8 godzin. Do czasu pracy wlicza się także czas nauki, dlatego też w dniu zajęć szkolnych praca nie może przekraczać 2 godzin. Ponadto należy również przestrzegać wymiaru tygodniowego, który maksymalnie wynosi 12 godzin. W okresie ferii zimowych ograniczenia te wynoszą 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, czyli dokładnie tak samo, jak dla pracownika z orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Powyższe normy czasu pracy muszą być przestrzegane nawet w sytuacji, kiedy młodociany jest zatrudniony u kilku pracodawców.
Trzeba też pamiętać, że młodociany nie może pracować w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej, która przypada pomiędzy godziną 22:00 a 6:00 rano (art. 203 KP).
Do czasu pracy pracownika młodocianego wlicza się również czas nauki w szkole. Zapewnić mu trzeba odpowiedni odpoczynek dobowy i tygodniowy, który wynosi kolejno: minimum 14 i 48 godzin.
Osoba zatrudniona na podstawie stosunku pracy ma prawo do urlopu wypoczynkowego. Takie uprawnienie posiada również pracownik młodociany, aczkolwiek udzielany jest on na nieco innych zasadach niż w przypadku „zwykłego” pracownika etatowego. Przede wszystkim prawo do niego młodociany nabywa po upływie sześciu miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy, a jego wymiar wynosi 12 dni roboczych. Dopiero po roku przysługuje mu do wykorzystania 26 dni urlopu wypoczynkowego aż do roku kalendarzowego, w którym kończy 18 lat, ponieważ wtedy wymiar zmniejszony jest do 20 dni.
W okresie wakacji młodociany może skorzystać (na swój wniosek) również z urlopu bezpłatnego, wliczanego do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Nie może on jednak przebywać na nim dłużej niż 2 miesiące, łącznie z urlopem wypoczynkowym.
W Kodeksie Pracy możemy znaleźć informację, że przy zawieraniu i rozwiązywaniu umowy o pracę z pracownikiem młodocianym powinniśmy kierować się zasadami obowiązującymi dla umów na czas nieokreślony. I tak zgodnie z art. 196 wypowiedzieć taką umowę możemy tylko w konkretnych przypadkach, a mianowicie:
Ostatnim, ale nie mniej ważnym aspektem, o jakim należy wspomnieć w tematyce zatrudniania młodocianych, są niewątpliwie obowiązki pracodawcy w tym zakresie. Już wiemy m.in., że kategorycznie zabronione jest zatrudnienie młodocianego bez zgody lekarza, a przy zatrudnieniu do prac lekkich musimy sporządzić wykaz tych prac, zatwierdzony przez inspektora PIP. Ponadto, młodocianego musimy zapoznać np. z wykazem prac lekkich, zapewnić mu bezpieczne i higieniczne warunki pracy (w tym szkolenia BHP), zaznajomić go z ryzykiem zawodowym i zasadami ochrony życia oraz zdrowia, zaopatrzyć go w odpowiedni sprzęt i odzież ochronną.
Oprócz powyższego, zgodnie z art. 192 KP, pracodawca zobowiązany jest też zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy. Opieka ta może polegać na przydzieleniu mu opiekuna, czy organizacji niezbędnych szkoleń.
Źródła:
Kodeks pracy Dz. U.2023.1465 t.j. z dnia 2023.07.31
ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac
ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania
