Zasiłek opiekuńczy

Zasiłek opiekuńczy jest jednym ze świadczeń wypłacanych z ubezpieczenia chorobowego w razie zwolnienia z wykonywania pracy w związku z koniecznością opieki nad dziećmi lub innymi chorymi członkami rodziny. W całości finansowany jest z funduszu ubezpieczeń społecznych, bez względu na to czy wypłacany jest przez pracodawcę czy przez ZUS. Pracodawca staje się płatnikiem zasiłków jeśli zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych (stan ustalany jest na dzień 30 listopada poprzedniego roku kalendarzowego (art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej)). Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku.

Kiedy przysługuje zasiłek opiekuńczy?

Zasiłek opiekuńczy przysługuje Ci jeśli jesteś objęty ubezpieczeniem chorobowym w ZUS i konieczne jest osobiste sprawowanie opieki nad:

• dzieckiem w wieku do 8 roku życia w przypadku: nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza (za nieprzewidziane rozumie się takie o których ubezpieczony dowiedział się w terminie krótszym niż 7 dni przed ich zamknięciem), a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, lub dziennego opiekuna, sprawującego opiekę nad dzieckiem;
• porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki nad dzieckiem,
• pobytu małżonka ubezpieczonego, lub rodzica dziecka stale opiekującego się dzieckiem, w szpitalu albo w innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenie zdrowotne,
• chorym dzieckiem w wieku do 14 lat,
• chorym dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat,
• dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenie, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat, w przypadku:
• porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki nad dzieckiem,
• pobytu małżonka ubezpieczonego, lub rodzica dziecka stale opiekującego się dzieckiem, w szpitalu albo w innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenie zdrowotne,
• innym chorym członkiem rodziny (małżonek, rodzice, rodzic dziecka, ojczym, macocha, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci powyżej 14 lat - jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki).

 

Okresy wypłaty zasiłku opiekuńczego

Okresy wypłaty zasiłku opiekuńczego występują:

• w przypadku gdy sprawujesz opiekę nad dzieckiem do lat 14 zasiłek opiekuńczy przysługuje na okres sprawowania opieki, nie dłużej niż 60 dni w roku kalendarzowym,
• jeżeli opieka jest sprawowana nad innym członkiem rodziny lub dzieckiem powyżej 14 lat, to zasiłek opiekuńczy wypłacany jest maksymalnie przez okres 14 dni w roku kalendarzowym,
• jeśli opiekujesz się chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 14 lat ale nie ukończyło 18 lat, albo dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 8 lat ale nie ukończyło 18 lat, jeśli w wyniku porodu, choroby albo pobytu w szpitalu Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, nie mogą oni opiekować się dzieckiem niepełnosprawnym zasiłek wypłacany jest za 30 dni w roku kalendarzowym,
• pamiętaj, że jeśli w roku kalendarzowym opiekujesz się wyłącznie niepełnosprawnym dzieckiem oraz innymi chorymi członkami rodziny (i nie masz innych dzieci, które nie ukończyły 14 lat), zasiłek opiekuńczy przysługuje Ci łącznie za okres nie dłuższy niż 30 dni w roku kalendarzowym, w tym nie dłuższy niż 14 dni na opiekę nad chorymi członkami rodziny,
• w przypadku, gdy ubezpieczona matka po urodzeniu dziecka wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, ubezpieczonemu-ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi rodziny dziecka przysługuje zasiłek opiekuńczy w wymiarze do 8 tygodni, jeżeli przerwie zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Okresu pobierania tego zasiłku nie wlicza się do limitu 60 dni w roku kalendarzowym.

Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym. Nie zależy on od liczby osób uprawnionych do zasiłku, liczby dzieci lub członków rodziny, którzy wymagają opieki. Zasiłek opiekuńczy możesz otrzymać na: Twoje dzieci lub dzieci Twojego małżonka, dzieci przysposobione, dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie (np. w ramach rodziny zastępczej).  

Zasiłek opiekuńczy otrzymasz niezależnie od okresu Twojego ubezpieczenia. Prawo do zasiłku mają na równi matka i ojciec dziecka. Zasiłek może otrzymać jednak za dany okres tylko jeden z rodziców, ten który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę. Zasiłek opiekuńczy przysługuje Ci, gdy nie ma innych członków rodziny, którzy mogą zapewnić opiekę. Nie dotyczy to opieki nad chorym dzieckiem w wieku do lat 2. Członkiem rodziny, który może zapewnić opiekę, nie jest osoba, która:

• jest całkowicie niezdolna do pracy,
• jest chora,
• nie jest sprawna fizycznie lub psychicznie za względu na swój wiek,
• prowadzi gospodarstwo rolne,
• jest pracownikiem, który odpoczywa po pracy na nocnej zmianie,
• prowadzi działalność,
• nie jest zobowiązana do opieki na podstawie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - jeśli odmawia sprawowania opieki.

 

Zasiłek opiekuńczy nie będzie Ci przysługiwał za okres:

• w którym masz prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów szczególnych,
• w którym korzystasz z urlopu bezpłatnego lub urlopu wychowawczego,
• w którym jesteś tymczasowo aresztowany lub odbywasz karę pozbawienia wolności,
• objęty zwolnieniem lekarskim, w czasie którego pracowałeś lub wykorzystywałeś to zwolnienie niezgodnie z jego celem, co zostało stwierdzone w czasie kontroli.

 

Dokumenty niezbędne do wypłaty zasiłku opiekuńczego

Wszystkie wnioski składane przez Ubezpieczonego, Płatnika składek oraz lekarza, niezbędne do ustalenia prawa i wypłaty zasiłku opiekuńczego przez ZUS można złożyć w formie papierowej lub elektronicznej przez Platformę Usług Elektronicznych ZUS.

• Z-15A – jeśli sprawujesz opiekę nad dzieckiem
• Z-15B – jeśli sprawujesz opiekę nad innym niż dziecko chorym członkiem rodziny.

 

Jeżeli zasiłek wypłaca ZUS, będzie także potrzebne zaświadczenie wystawione przez płatnika składek na druku:

• Z-3 – jeśli jesteś pracownikiem,
• Z-3a – jeśli jesteś objęty ubezpieczeniem chorobowym z innego tytułu(np. wykonujesz pracę na podstawie umowy zlecenia).
• oraz zwolnienie lekarskie, wystawione w formie dokumentu elektronicznego (e-ZLA), na formularzu wydrukowanym z systemu teleinformatycznego lub w formie wydruku zaświadczenia wystawionego elektronicznie (wydruk e-ZLA).

 

W zależności od okoliczności wpływających na konieczność opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny wymagane są:

• nieprzewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola lub szkoły - Twoje oświadczenie o nieprzewidzianym zamknięciu żłobka, przedszkola lub szkoły,
• konieczność izolacji dziecka z powodu podejrzenia o nosicielstwo choroby zakaźnej - decyzja inspektora sanitarnego o konieczności izolacji dziecka z powodu podejrzenia choroby zakaźnej,
• poród, choroba, pobyt w szpitalu Twojego małżonka lub rodzica dziecka, który stale opiekuje się dzieckiem - Zaświadczenie lekarskie, które zawiera: imię i nazwisko Twojego małżonka lub rodzica dziecka stale opiekującego się dzieckiem, okres i przyczynę konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem, nazwisko dziecka, nad którym ma być sprawowana opieka oraz jego imię, jeśli zostało już nadane, pieczątkę i podpis lekarza, który wystawia zaświadczenie,
• choroba niani lub dziennego opiekuna - Twoje oświadczenie o chorobie niani lub dziennego opiekuna oraz dokument, który potwierdza, że niania lub dzienny opiekun nie mogą opiekować się dzieckiem, ponieważ są chorzy, np. kopia zwolnienia lekarskiego albo kopia zaświadczenia lekarskiego wystawionego na zwykłym druku dla niani lub dziennego opiekuna, potwierdzone przez Ciebie za zgodność z oryginałem,
• opieka nad dzieckiem do 8 tygodnia życia – matka przebywa w szpitalu - zaświadczenie o okresie pobytu ubezpieczonej matki dziecka w placówce leczniczej oraz Twoje oświadczenie o tym, że ubezpieczona matka dziecka korzysta z zasiłku macierzyńskiego w okresie 8 tygodni po porodzie,
• Opieka nad dzieckiem do 8 tygodnia życia – ubezpieczona matka ma orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji albo o niepełnosprawności w stopniu znacznym i nie może opiekować się dzieckiem - prawomocne orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji lub orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym albo ich kopię potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez płatnika składek lub ZUS oraz Twoje (jako ubezpieczonego ojca dziecka lub innego ubezpieczonego członka rodziny) oświadczenie o tym, że ubezpieczona matka dziecka korzysta z zasiłku macierzyńskiego w okresie 8 tygodni po porodzie,
• opieka nad dzieckiem do 8 tygodnia życia – ubezpieczona matka dziecka porzuciła dziecko - Twoje (jako ubezpieczonego ojca dziecka lub innego ubezpieczonego członka rodziny) oświadczenie o porzuceniu dziecka przez matkę, w którym podaj datę porzucenia dziecka,
• opieka nad chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 14 lat ale nie ukończyło 18 lat -dokumenty takie same jak do wypłaty zasiłku opiekuńczego na chore dziecko (zaświadczenie lekarskie, wniosek o zasiłek opiekuńczy na druku Z-15A) oraz Orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności albo Orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji,
• opieka nad dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 8 lat ale nie ukończyło 18 lat, jeśli w wyniku porodu, choroby albo pobytu w szpitalu Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, nie mogą oni opiekować się dzieckiem niepełnosprawnym - dokumenty takie same jak do wypłaty zasiłku opiekuńczego na dziecko do lat 8 w tych okolicznościach (zaświadczenie lekarskie wystawione na zwykłym druku, wniosek o zasiłek opiekuńczy na druku Z-15A) oraz orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności albo Orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

 

Q&A

• Zasiłek opiekuńczy w trakcie przerwanego macierzyńskiego

Pracownica pobiera zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego. Z uwagi na chorobę dziecka i jego pobyt w szpitalu zmuszona jest przerwać ten urlop. Zamiast z zasiłku macierzyńskiego chciałaby korzystać z prawa do zasiłku opiekuńczego. Czy jest taka możliwość?

TAK. Wśród świadczeń chorobowych wypłacanych z ubezpieczenia chorobowego ustawodawca przewidział m.in. zasiłek macierzyński. Przysługuje on przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy m.in. jako okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Przy czym, na zasadach przewidzianych w przepisach K.p., w zależności od zaistniałych okoliczności, istnieje możliwość, np. przerwania urlopu.

Natomiast w zakresie przerwania pobierania zasiłku macierzyńskiego wypowiedział się ZUS, zajmując stanowisko w komentarzu do ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 1732 ze zm.), dostępnym na stronie www.zus.pl. Organ wskazał, że w razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej ubezpieczona, która pobrała zasiłek macierzyński za okres 8 tygodni po porodzie, może przerwać pobieranie zasiłku, a pozostały okres zasiłku macierzyńskiego wykorzystać w terminie późniejszym, od dnia następnego po wypisaniu dziecka ze szpitala. W przypadku gdy ubezpieczonej, która przerwała pobieranie zasiłku macierzyńskiego, zostanie wystawione zaświadczenie lekarskie o konieczności sprawowania opieki nad chorym dzieckiem przebywającym w szpitalu, za ten okres przysługuje jej, na ogólnych zasadach, prawo do zasiłku opiekuńczego. W celu przerwania zasiłku macierzyńskiego i uzyskania zasiłku opiekuńczego pracownica powinna złożyć stosowne dokumenty.

 

• Zasiłek opiekuńczy gdy w gospodarstwie domowym zamieszkują inni członkowi rodziny

  Pracownica-matka dziecka wystąpiła o przyznanie jej zasiłku opiekuńczego w związku z koniecznością osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku 7 lat. Jednocześnie pracownica poinformowała, że we wspólnym gospodarstwie domowym pozostaje ojciec dziecka oraz babcia dziecka, przy czym małżonek ma orzeczoną niezdolność do pracy, natomiast babcia jest osobą w podeszłym wieku – z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności, która porusza się po mieszkaniu wyłącznie na wózku inwalidzkim. Pracownica złożyła stosowne oświadczenie o stanie zdrowia ojca dziecka oraz babci dziecka. Czy w opisanej sytuacji przysługuje jej prawo do zasiłku opiekuńczego?

TAK. W tej sytuacji pracownica ma prawo do zasiłku opiekuńczego, mimo że we wspólnym gospodarstwie domowym pozostają jeszcze dwie osoby. Problem polega jednak na tym, że żadna z tych osób – ze względu na stan zdrowia – nie ma możliwości zapewnienia odpowiednich warunków opieki w stosunku do chorego dziecka.