Najbardziej przełomowymi zmianami w Kodeksie Pracy są te związane z uprawnieniami rodzicielskimi. Wydawać by się mogło, że wprowadzają one po raz kolejny chaos i wiele wątpliwości, z którymi kadrowcy będą musieli się zmierzyć. Jednak jeśli spojrzymy z drugiej strony, to dostrzeżemy, że nowelizacja nieco porządkuje obszar przepisów w tym zakresie. Co dokładnie zmieniło się i jakie modyfikacje uprawnień rodzicielskich wprowadzono? Na te pytania, postaram się odpowiedzieć w dalszej ciężki tego artykułu.
Istotną zmianą jest wydłużenie urlopu rodzicielskiego o dodatkowe 9 tygodni. Warto jednak zaznaczyć, że to dodatkowa część zadedykowana drugiemu rodzicowi. Wiele osób niestety myli retorykę i uważa, że wydłużenie urlopu przeznaczono dla ojca dziecka. Nic w tym dziwnego, ponieważ do tej pory w większości urlopy te były wykorzystywane głównie przez matkę dziecka. Jak wynika z artykułu art. 1821a. § 4 „Każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru określonego w w § 1 i 2. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodziców dziecka.” – urlop ten jest urlopem nieprzenoszalnym, z którego może korzystać drugie z rodziców, a niewykorzystany – przepada. W związku z tym, jeśli 32 tygodnie wykorzysta matka, to pozostałe 9 tygodni przysługuje ojcu dziecka. Wykorzystać go należy zaś do końca roku kalendarzowego, w którym to konkretne dziecko kończy 6 lat. Zasiłek przysługujący za dodatkowy urlop rodzicielski wynosi zawsze 70% podstawy zasiłku. Podstawa ta przeliczana jest oddzielnie dla każdego z rodziców.
Wydłużenie urlopu rodzicielskiego w różnych przypadkach przedstawia się następująco:
· 41 tygodni – urodzenie 1 dziecka przy jednym porodzie,
· 43 tygodnie – urodzenie więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Rodzice dziecka „ciężko chorego” również mają do dyspozycji odpowiednio wydłużone limity. Objęci programem „za życiem” mają prawo do 65 lub 67 tygodni.
Kolejną, dość przełomową zmianą, jest odstąpienie od sformułowania „po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego..”. Dzięki temu urlop rodzicielski został całkowicie oddzielony od urlopu macierzyńskiego, a to oznacza, że ojciec dziecka może z niego korzystać bez względu na pozostawanie matki dziecka w zatrudnieniu (ubezpieczeniu), a także może korzystać z niego równocześnie z nią.
Do tej pory największym utrapieniem nawet najbardziej doświadczonych kadrowców były zagadnienia dotyczące długości poszczególnych części urlopu. Na szczęście w tej kwestii Ustawodawca wyszedł naprzeciw i zniósł uregulowania określające minimalną długość trwania urlopu rodzicielskiego. Nie ma także regulacji, aby jakiekolwiek części następowały po sobie, co jest dużym ułatwieniem również dla rodziców. Pamiętać jednak należy, że urlop rodzicielski można podzielić maksymalnie na 5 części.
Pracownicy – rodzice mogą łączyć urlop rodzicielski z pracą u pracodawcy, który im tego urlopu udzielił. Wymiar nie może jednak przekraczać połowy pełnego wymiaru czasu pracy. Wniosek o łączenie pracy z urlopem należy złożyć jednak na 21 dni przed rozpoczęciem pracy. Oczywiście w takiej sytuacji urlop rodzicielskim ulega wydłużeniu proporcjonalnie do stosunku czasu pracy wykonywanej przez danego pracownika maksymalnie do:
· 82 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
· 130 tygodni – w przypadku urodzenia ciężko chorego dziecka przy jednym porodzie,
· 86 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie,
· 134 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego ciężko chorego dziecka przy jednym porodzie.
Inną zmianą przewidzianą w nowelizacji Kodeksu Pracy jest podwyższenie zasiłków związanych z rodzicielstwem. Do tej pory, jeśli pracownica złożyła wniosek urlopowy tzn. „z góry” o udzielenie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim urlopu rodzicielskiego w terminie do 21 dni po porodzie, to przez cały okres ich trwania otrzymywała 80% podstawy zasiłku. W razie niedotrzymania wspomnianego terminu proporcja ta wynosiła najpierw 100%, później zaś 60%. Od 26 kwietnia br. stawki te ulegają zmianie i wysokość zasiłku wynosi odpowiednio: 81,5% podstawy przez cały okres lub 100% i 70%.
Zmianie ulega również sposób wnioskowania. Tak, jak wspominałam wcześniej – nie trzeba już wnioskować o udzielenie urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po macierzyńskim. Wniosek, jaki będzie trzeba złożyć, dotyczy wysokości zasiłku. Jeśli chcemy mieć 81,5% przez cały okres zasiłku, decyzję tę musimy podjąć w ciągu 21 dni po porodzie. Natomiast o urlop rodzicielski wystarczy złożyć wniosek 21 dni przed planowaniem rozpoczęcia takiego urlopu. Podwyższenia zasiłków dokonujemy zaś od 26.04.2023 r.
Perspektywa uporządkowania zagadnień związanych z uprawnieniami rodzicielskimi jest dużym ułatwieniem dla działów kadrowo płacowych. Niestety zawsze pojawia się także druga strona medalu. Utrapieniem w tej kwestii są przepisy przejściowe i rozważanie różnych sytuacji, z którymi zmagać będziemy się w rzeczywistości, a mianowicie:
· osoby przebywające na urlopie rodzicielskim lub posiadające prawo do jakieś części tego urlopu w okresie od 02.08.2023 do 25.04.2023 mają prawo do dodatkowego 9 tygodniowego wydłużenia urlopu rodzicielskiego;
· osoby, które złożyły wnioski o urlop rodzicielski, ale w dniu 26.04.2023 r. jeszcze go nie rozpoczęły, powinny mieć podwyższony zasiłek od dnia wejścia w życie przepisów, a tym samym otrzymać od pracodawcy złożony dotychczasowo wniosek oraz złożyć nowy wniosek w ciągu 7 dni;
· osoby, które w dniu 26.04.br. przebywają na urlopie rodzicielskim, mogą wnioskować o podwyższenie zasiłku do 81,5%.
Niezłożenie wniosków o podwyższenie zasiłku oznacza korzystanie z zasiłków na zasadach przed nowelizacją Kodeksu Pracy.
Niewielką zmianą został również objęty urlop ojcowski. Nowelizacja skraca czas na wykorzystanie tego urlopu z 24 miesięcy do 12 miesięcy od narodzin dziecka. Dotyczy to dzieci urodzonych od 26.04. br., natomiast dzieci urodzone przed tym dniem objęte są starymi przepisami. Urlop ten wynosi dwa tygodnie przysługujące wyłącznie ojcu dziecka i jest on niezależny od uprawnień matki.
Źródła:
Ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw
