Czas pracy kadry zarządzającej i nadgodziny – aspekty prawne

Czas pracy kadry zarządzającej w Polsce podlega szczególnym regulacjom prawnym, które różnią się od zasad obowiązujących pracowników wykonujących zadania operacyjne. Przepisy kodeksu pracy wskazują możliwość wyłączenia menadżerów pełniących funkcje kierownicze z norm dotyczących limitów czasu pracy i rozliczania nadgodzin. W praktyce pojawiają się liczne pytania, jak te zasady stosować, a orzecznictwo sądowe dostarcza cennych wskazówek.

Definicja kadry zarządzającej i jej znaczenie w prawie pracy

Zgodnie z art. 151 Kodeksu pracy, pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują, w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami pracy. Nie przysługuje im za to prawo do wynagrodzenia ani dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.

Wyjątek stanowi § 2. Zgodnie z nim, kierownikom wyodrębnionych komórek organizacyjnych za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedzielę i święto przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz dodatku.

Dodatek ten powinien być wypłacony w wysokości określonej w art. 151¹ § 1, jeżeli pracownik nie otrzymał w zamian innego dnia wolnego od pracy.

Przykłady:
• Dyrektor sprzedaży zarządza zespołem handlowców, samodzielnie podejmuje decyzje dotyczące strategii sprzedaży oraz prowadzi negocjacje z kluczowymi klientami. W takim przypadku nie podlega standardowym limitom czasu pracy i nie przysługuje mu dodatek.
• Kierownik działu administracyjnego, który wykonuje jedynie zadania organizacyjne i kontrolne, ale nie ma pełnej decyzyjności, podlega normalnym normom czasu pracy i może mieć prawo do nadgodzin.

Polskie sądy wielokrotnie podkreślały, że kluczowe znaczenie ma rzeczywisty charakter wykonywanych obowiązków, a nie jedynie nazwa stanowiska. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2007r. podkreślono, że wyłączenie z norm czasu pracy dotyczy tylko menadżerów, którzy posiadają realną samodzielność i decyzyjność. Podobnie w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 214r. zaznaczono, że jeśli pracownik wykonuje funkcje pomocnicze, a nie kierownicze, ma prawo do rozliczenia nadgodzin na zasadach ogólnych.

Kadra zarządzająca – właściwe określenie obowiązków w umowie

Aby uniknąć sporów, pracodawcy powinni precyzyjnie określić w umowach o pracę lub kontraktach menadżerskich zakres odpowiedzialności oraz charakter funkcji. Wyraźne wskazanie, że menadżer pełni samodzielne funkcje kierownicze, ułatwia wyłączenie go spod norm czasu pracy. Pracodawca powinien przeanalizować faktyczny zakres obowiązków kierownika. Istotne jest nie tylko brzmienie samej umowy o pracę, lecz także jego sposób wykonywania obowiązków. Z orzecznictwa wynika m.in. że sprawdzić należy:
• czy kierownik faktycznie zajmuje się organizacją pracy i nadzorem nad innymi podlegającymi mu pracownikami;
• czy kierownik określa czas pracy, udziela zwolnień od pracy;
• czy podejmuje on decyzje w sprawie zatrudniania nowych pracowników.

Kadra zarządzająca – wypłata za nadgodziny

Standardowo pracownikowi, który pracuje ponad wymiar czasu pracy (czyli ponad 8 godzin dziennie lub 40 godzin tygodniowo), przysługuje wynagrodzenie za nadgodziny. Jego wysokość to 150% lub 200% stawki godzinowej, albo czas wolny w zamian za przepracowane godziny nadliczbowe.

Jednak w przypadku kadry zarządzającej sytuacja wygląda inaczej. Jeśli menadżer pełni rzeczywiście funkcje kierownicze i jest wyłączony z norm czasu pracy to nie przysługuje mu osobna wypłata za nadgodziny. Jego wynagrodzenie uznaje się za wynagrodzenie za całość pracy, łącznie z ewentualnymi nadgodzinami.

Uchylenie się od wypłaty nadgodzin przez pracodawcę

W praktyce zdarza się, że pracodawcy nadużywają wyłączenia kadry zarządzającej spod norm czasu pracy. W ten sposób próbują uniknąć wypłaty dodatków za nadgodziny. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy menadżer nie wykonuje rzeczywistych, samodzielnych funkcji kierowniczych. Takie działanie może być niezgodne z prawem.

Przykładem może być pracownik zatrudniony na stanowisku kierownika zespołu. Jego zakres obowiązków w rzeczywistości ogranicza się do nadzorowania codziennych zadań, bez pełnej samodzielności decyzyjnej. Taki pracownik regularnie pracuje po godzinach. Mimo to pracodawca nie wypłaca mu dodatków za nadgodziny. Powołuje się na wyłączenie go spod norm czasu pracy jako kadry zarządzającej.

Możliwe konsekwencje dla pracodawcy:
• Roszczenia finansowe: pracownik może domagać się wypłaty zaległych dodatków za nadgodziny wraz z odsetkami;
• Kara z PIP
• Szkody wizerunkowe firmy

Trzeba pamiętać, że nadgodziny kadry kierowniczej mogą mieć jedynie charakter sporadyczny i występować w razie konieczności. Stałe świadczenie pracy w przedłużonym czasie nie należy do obowiązków żadnego pracownika, również tego zatrudnionego na stanowisku kierowniczym.

Pracownicy kadry zarządzającej nie mogą być pozbawieni prawa do dodatkowego wynagrodzenia, jeśli są zmuszeni do systematycznego przekraczania normalnego czasu pracy z powodu wadliwej organizacji, na którą nie mają wpływu.

Jeśli zakres lub rodzaj powierzonych zadań wskazuje, że nie da się ich wykonać w ramach normalnego czasu pracy, a ich realizacja wymaga stałego jego przekraczania, wówczas także kierownikowi należy się wynagrodzenie za godziny nadliczbowe.

Elektroniczna dokumentacja pracownicza, czy to możliwe? Sprawdź!